Ranking supermarketów pod kątem dobrostanu zwierząt 2024

Celem rankingu supermarketów jest obiektywna ocena największych sieci handlowych działających w Polsce pod względem stosowanych przez nie standardów w obrębie kryteriów dobrostanu zwierząt w ich łańcuchach dostaw.

W pierwszej edycji rankingu supermarketów oceniamy dobrostan 3 gatunków zwierząt: kur niosek, kur mięsnych i świń. Uważamy, że są to zwierzęta najbardziej reprezentatywne ze względu na największą liczbę cierpiących zwierząt w łańcuchu dostaw oraz stopień cierpienia: kury nioski hodowane w klatkach, szybko rosnące kurczęta mięsne oraz świnie: maciory trzymane przez prawie połowę życia w metalowych jarzmach i ich prosięta, u których stosuje się rutynowe okaleczenia bez znieczulenia.

Planujemy coroczną aktualizację rankingu i stopniowe go rozszerzanie o kolejne kryteria.

Systemy klatkowe dla kur, czy to tradycyjny system bateryjny, czy klatki wzbogacone, nie zaspokajają w pełni potrzeb fizjologicznych i behawioralnych kur niosek. Kura w klatce ma do dyspozycji miejsce odpowiadające kartce A4, przez całe swoje życie.

Odpowiednio zaprojektowane i zarządzane alternatywne systemy bezklatkowe pozwalają ptakom wyrażać więcej ich naturalnych zachowań i mogą zapewnić wyższy poziom dobrostanu.

Ze względu na to, że systemy klatkowe nie spełniają podstawowych potrzeb behawioralnych kur, są także powodem wielu problemów: wydziobywanie piór, złamania kości stępki, choroby stóp, itp.

Mimo tego, że chów klatkowy jest nadal dozwolony w większości krajów Unii Europejskiej, już ponad 1000 firm na całym świecie złożyło deklaracje wycofania klatek z łańcucha dostaw, i wiele z nich wykazało znaczący postęp w tym kierunku.

Polska jest ważnym uczestnikiem europejskiego rynku jaj z produkcją wynoszącą 7,9% łącznej liczby jaj w 2022 r. i jest szóstym co do wielkości producentem po Francji, Niemczech, Hiszpanii, Włoszech i Holandii. Polska jest również drugim co do wielkości eksporterem jaj w UE (po Holandii), realizującym 17,9% całkowitego eksportu UE w 2022 roku (Eurostat, 2022).
Liczebność stada kur niosek oscyluje wokół 50 milionów kur (Eurostat, 2023).

Najpowszechniejszy system produkcji w Polsce nadal stanowią systemy klatkowe, chociaż odsetek kur trzymanych w klatkach stopniowo spada:

• 81% w 2020 r.
• 71,8% w 2022 r.
• 70,1% w 2023 r.

W 2023 r. 21,5% kur niosek trzymano w systemach chowu ściółkowego, 6,8% w systemach chowu na wolnym wybiegu, oraz 1,6% w systemach ekologicznych (Eurostat, lipiec 2024).

Wojna między Rosją a Ukrainą w latach 2022-2023 wywarła niekorzystny wpływ na przechodzenie na chów bezklatkowy. Podwyżki cen energii oraz rosnące koszty nawozów i pasz wpłynęły na rynek stając się przeszkodą w realizacji nowych inwestycji w systemy bezklatkowe, przez co postęp był wolniejszy.

Większość współczesnych ras brojlerów jest wynikiem dziesięcioleci selekcji genetycznej, głównie pod kątem szybkiego wzrostu, większej masy piersi, chudszego mięsa i niższego współczynnika konwersji paszy (FCR). Selekcja ta miała jednak negatywne konsekwencje dla zdrowia i dobrostanu ptaków.

Szybko rosnące ptaki mają wysoką podstawową przemianę materii i wysokie zapotrzebowanie na energię, co może powodować niedobory tlenu. Niedobory te powodują wysokie ryzyko i częstotliwość występowania chorób serca i płuc, wodobrzusza, a nawet nagłej śmierci. Szybko rosnące brojlery są również podatne na choroby nóg i stóp. Stan ten wpływa na chód i ogólną aktywność kurcząt, powodując słabą umiejętność chodzenia, ograniczony dostęp do paszy i wody, ból i niezdolność wyrażania naturalnych zachowań. Ponadto istnieje wiele dowodów na występowanie miopatii mięśni piersiowych i zmian skórnych związanych z szybkim wzrostem i dużą masą piersi.

Te bolesne schorzenia, w połączeniu z niemożnością przejawiania wysoce zmotywowanych zachowań, często skutkują chronicznym stresem, który jak wiadomo ma negatywny wpływ na układ odpornościowy, prowadząc do immunosupresji i zwiększonej podatności na choroby. W związku z tym zużycie antybiotyków jest znacznie wyższe w przypadku szybko rosnących brojlerów w porównaniu z wolniej rosnącymi rasami (np. w 2022 r. zużycie antybiotyków w holenderskich gospodarstwach hodujących szybko rosnące rasy brojlerów było 9 razy wyższe niż w gospodarstwach, w których prowadzono chów wolniej rosnących ras w 2022 r.). Dlatego też chów wolniej rosnących ras o lepszym zdrowiu i silniejszym układzie odpornościowym może znacząco przyczynić się do ograniczenia stosowania antybiotyków w produkcji brojlerów.

Rasy szybkorosnące, ze względu na budowę ciała i zły stan zdrowia, mają trudności z wyrażaniem naturalnych zachowań, takich jak grzędowanie, czyszczenie piór czy eksploracja. Często przekłada się to na zwiększenie proporcji czasu spędzanego przez ptaki bezczynnie i ma negatywny wpływ na ich dobrostan psychiczny. Wolniej rosnące rasy wykazują lepszą reakcję na stres niż rasy szybko rosnące, są bardziej aktywne i wykazują większy zakres naturalnych zachowań, co skutkuje ogólnie lepszym samopoczuciem psychicznym.

Naukowcy i organizacje zajmujące się dobrostanem zwierząt wzywają do wycofania szybko rosnących ras na rzecz wolniej rosnących linii wyselekcjonowanych pod kątem lepszego zdrowia i dobrostanu. Podpisując zobowiązanie „European Chicken Commitment”, firmy zobowiązują się do chowu wolniej rosnących ras o lepszych wskaźnikach dobrostanu, oferując konsumentom produkt wyższej jakości ze zdrowszych kurcząt o wyższym dobrostanie.

Polska jest trzecim największym eksporterem drobiu na świecie i liderem w Unii Europejskiej. W roku 2022 Polska wyeksportowała 1,6 mln ton mięsa i podrobów drobiowych. Większymi graczami od Polski na globalnym rynku, wg raportu opracowanego przez Strategy & Polska, działającej w ramach PwC, są tylko Brazylia i Stany Zjednoczone.

Zdecydowana większość kurcząt w Polsce pochodzi z rasy szybkorosnącej i chowu o zagęszczeniu 33-42kg /m2, choć sieci handlowe posiadają zwykle w swojej ofercie również kurczęta z wolnego wybiegu (zawsze rasa wolnorosnąca).

Kilkanaście firm międzynarodowych działających w Polsce podpisało deklarację European Chicken Commitment (m.in. Carrefour, Auchan, Sodexo, Ikea, Nestle, Danone, Accor Group, Orbis, i w 2024 – Domino Pizza).

Większość świń w Europie i w Polsce hodowana jest na mięso. Najpopularniejszym rodzajem hodowli jest chów intensywny, w ramach którego naruszane sa praktycznie wszystkie aspekty dobrostanu zwierząt. Świnie mają za mało miejsca, aby swobodnie się poruszać i wykazywać naturalne zachowania gatunkowe. Obory zwykle są jałowe, bez ściółki, ani materiałów do manipulacji, co powoduje stres i agresję zwierząt wobec siebie nawzajem. Aby zapobiec zranieniom, prosięta są rutynowo okaleczane – obcina się ich ogony i przycina zęby, zwykle bez użycia środków znieczulających. Kastracja przeprowadzana chirurgicznie również jest przeprowadzana bez znieczulenia (zgodnie z literą prawa, do 7 dnia życia).

Lochy to świnie-matki, „produkujące” prosięta, które po tuczeniu lądują na naszych talerzach jako schabowe, żeberka, kiełbasy, parówki i tym podobne bardzo popularne w Polsce produkt mięsne.

Według Compassion in World Farming obecnie nie poświęca się wystarczającej uwagi warunkom życia lochy i jej prosiętom. Zgodnie z prawem lochy mogą być trzymane w klatkach z metalowych prętów (tak zwanych „jarzmach”) przez pierwsze 4 tygodnie ciąży, na tydzień przed porodem i przez cały okres laktacji (kolejne 5 tygodni): prawie połowę życia spędzają w klatkach tak wąskich, że nie mogą się nawet obrócić, a jedynie stać lub leżeć. Jest to system hodowli, który – jak również uznała organizacja EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) – ma wysoce negatywny wpływ na dobrostan loch, ponieważ uniemożliwia im poruszanie się, wyrażanie naturalnych zachowań, budowanie gniazda oraz interakcję i właściwą opiekę nad prosiętami.

W Polsce mamy około 9,6 mln świń, w tym 600 tys. loch (dane z czerwca 2022 r.; stat.gov.pl).

Celem tego obszaru kryteriów jest ocena, czy firmy podjęły publiczne zobowiązania w celu wyeliminowania trzymania macior w klatkach w czasie ciąży i laktacji oraz wyeliminowania rutynowego okaleczania prosiąt.

Przeanalizowaliśmy komunikację publiczną 15 największych sieci supermarketów działających w Polsce, aby sprawdzić, czy i w jaki sposób angażują się one w poprawę dobrostanu zwierząt obecnych w ich łańcuchach dostaw i produktach na półkach, zaczynając od eliminacji przyczyn największego cierpienia zwierząt.

Aby zapewnić przejrzystość, ocenie poddano wyłącznie komunikaty od firm, które do 1 czerwca 2024r. były publicznie dostępne na ich stronach internetowych w różnych formach: strony internetowe, raporty dotyczące zrównoważonego rozwoju, komunikaty prasowe, polityki zakupów.

Komunikacja w mediach społecznościowych lub na stronach internetowych osób trzecich nie była brana pod uwagę.

W przypadku braku szczegółowej polityki firmy, wszelkie komunikaty dotyczące zgodności z obowiązującymi przepisami nie są uważane za ważne zobowiązania firmy. Powodem jest nie tylko to, że obecne prawodawstwo nie obejmuje wszystkich kluczowych elementów dobrostanu zwierząt, ale także to, że przedsiębiorstwa powinny być odpowiedzialne za jasne określenie swoich standardów i weryfikację ich zgodności, bez ryzyka, że mogą one nagle się pogorszyć w przyszłości, jeśli prawo zostać uchylone lub zmienione.

Uważamy za ważne, aby polityka dobrostanu była opublikowana w języku polskim, mimo że czasem istnieje międzynarodowa polityka dobrostanu danej firmy dostępna w języku angielskim, francuskim lub niemieckim. Uważamy, że firma działająca w Polsce powinna udostępnić polskim konsumentom możliwość zapoznania się z polityką we własnym języku. Cenimy firmy, które komunikują swoje działania i wartości w sposób jasny i przejrzysty.

• Nie ma: 0 punktów: firma nie opublikowała polityki dobrostanu w języku polskim;

• Częściowa: 1 punkt: istnieje dokument w języku polskim obejmujący przynajmniej częściowo politykę dobrostanu zwierząt lub w aktualnym raporcie CSR lub na stronie internetowej znajduje się sekcja dotycząca dobrostanu zwierząt, obejmująca podstawowe punkty polityki dobrostanu zwierząt;

• Tak: 3 punkty: w języku polskim opublikowano politykę dobrostanu zwierząt obejmującą podejście ogólne do dobrostanu, więcej niż 1 gatunek zwierząt i szczegółowe zobowiązania firmy zakresie dobrostanu;

• Bonus: 5 punktów: istnieje solidna, ambitna i przejrzysta polityka dobrostanu zwierząt opublikowana w języku polskim: obejmuje ona wszystkie gatunki zwierząt występujące w łańcuchu dostaw firmy; szczegółowe kryteria dobrostanu są opisane w mierzalny sposób dla poszczególnych gatunków; opisano wskazniki dobrostanu i proces audytu w celu zapewnienia zgodności; istnieją cele poprawy dobrostanu opisane w mierzalny sposób i z jasnymi terminami; Całość polityki uwzględnia 5 wolności zwierząt, w tym swobodę naturalnych zachowań.

Deklaracja jaja świeże

• Nie = 0 punktów: nie istnieje publiczne zobowiązanie o wycofaniu jaj klatkowych świeżych;

• Deklaracja po 2025 = 2 punkty: firma posiada publiczne zobowiązanie o wycofaniu jaj klatkowych, ale data wdrożenia jest zaplanowana na później niż 2025r.

• Tak = 3 punkty: firma posiada publiczne zobowiązanie o wycofaniu jaj klatkowych, ale stopień wdrożenia wynosi mniej niż 80%;

• Wdrożona w > 80% = 4 punkty: firma posiada publiczne zobowiązanie o wycofaniu jaj klatkowych zarówno marki własnej i jak i innych marek całkowicie z asortymentu, i stopień wdrożenia wynosi przynajmniej 80%;

• Wdrożona w 100% = 5 punktów: istnieje publiczna deklaracja wycofania jaj klatkowych zarówno marki własnej i jak i innych marek całkowicie z asortymentu, oraz deklaracja jest w 100% wdrożona;

Deklaracja produkty marki własnej

• Nie = 0 punktów: nie ma publicznego zobowiązania do zaprzestania stosowania jaj klatkowych w produktach marki własnej zawierających jaja jako składnik;
• Deklaracja po 2025 = 2 punkty: firma posiada publiczne zobowiązanie o wycofaniu jaj klatkowych z produktów marki własnej, ale data wdrożenia jest zaplanowana na później niż 2025r.
• Tak = 3 punkty: firma posiada publiczne zobowiązanie o wycofaniu jaj klatkowych z produktów marki własnej, ale stopień wdrożenia wynosi mniej niż 80%;
• Wdrożona w > 80% = 4 punkty: firma posiada publiczne zobowiązanie o wycofaniu jaj klatkowych z produktów marki własnej, i stopień wdrożenia wynosi przynajmniej 80%;
• Wdrożona w 100% = 5 punktów: ma publiczną deklarację do zaprzestania stosowania jaj klatkowych w produktach marki własnej zawierających jaja jako składnik oraz deklaracja jest w 100% wdrożona.

Publiczny postęp wdrożenia

• Nie = 0 punktów: nie publikuje danych dotyczących postępu we wdrożeniu jaj bezklatkowych;
• Częściowe = 3 punkty: publikuje dane dotyczące postępu we wdrożeniu w przynajmniej jednej kategorii (np. tylko jaj świeżych);
• Kompletne = 5 punktów: publikuje dane dotyczące postępu we wdrożeniu we wszystkich kategoriach produktów.

Wykluczenie systemów combi

• Nie= 0 punktów: deklaracja nie mówi nic o używaniu jaj z systemów combi;
• Tak = 3 punkty: deklaracja mówi o wykluczeniu również systemów combi jako chowu porównywalnego do systemów klatkowych.

Udział jaj z wolnego wybiegu i bio

To kryterium mówi o udziale jaj pozyskiwanych (lub sprzedawanych*) z systemów wolnego wybiegu, z wybiegiem zadaszonym, lub ekologicznych:

• 0-10%: 0 punktów
• 11-20%: 3 punkty
• >21%: 5 punktów

*W przypadku, gdy firma nie raportuje wolumenu kupna, a sprzedaży, jest to zaznaczone w tabeli rankingowej *gwiazdką.

Deklaracja ECC

• Nie ma = 0 punktów: firma nie złożyła publicznej deklaracji na przejście na stndard European Chicken Commitment w odniesieniu do marki własnej;
• Tak = 5 punktów: firma posiada publiczną deklarację przejścia na chów zgodny ze standardem European Chicken Commitment.

% kurczaka rasy wolnorosnącej

To kryterium odnosi się to do udziału kurczaków pochodzących (lub sprzedawanych*) z wolnorosnących ras zgodnych ze standardem ECC, w porównaniu do wszystkich kurczaków pozyskiwanych (lub sprzedawanych*) marki własnej. Ten kurczak może, ale nie musi, spełniać inne kryteria standardu ECC, takie jak gęstość obsady (ilość miejsca) , światło dzienne, materiały do dziobania i grzędy, itp.:

• <1%: 0 punktów
• 1-5%: 1 punkt
• 5-15%: 2 punkty
• 15-25%: 3 punkty
• 25-50%: 4 punkty
• >50%: 5 punktów

*W przypadku, gdy firma nie raportuje wolumenu kupna, a sprzedaży, jest to zaznaczone w tabeli rankingowej *gwiazdką.

% kurczaka z chowu < 30kg/m2

To kryterium odnosi się do udziału kurczaków pozyskiwanych (lub sprzedawanych*) z systemów o gęstości obsady mniejszej niż 30 kg/m2 w porównaniu do wszystkich kurczaków pozyskiwanych w łańcuchu dostaw (lub sprzedawanych*). Kurczak ten może, ale nie musi, spełniać inne kryteria standardu ECC, takie jak rasa, światło dzienne, materiały do dziobania i grzędy, itp.

Zagęszczenie mniejsze niż 30kg/m2, co odpowiada w przybliżeniu ilości 15 kurcząt na 1m2, to zagęszczenie akceptowane przez normę EEC, jako jedno z minimalnych kryteriów dobrostanu.

• <1%: 0 punktów
• 1-5%: 1 punkt
• 5-15%: 2 punkty
• 15-25%: 3 punkty
• 25-50%: 4 punkty
• >50%: 5 punktów

*W przypadku, gdy firma nie raportuje wolumenu kupna, a sprzedaży, jest to zaznaczone w tabeli rankingowej *gwiazdką.

Deklaracja chowu bezklatkowego loch

• Nie = 0 punktów: firma nie posiada żadnych zobowiązań dotyczących systemów bezklatkowych dla macior;
• Dotyczy tylko okresu suchego = 3 punkty: istnieje częściowe pięcioletnie zobowiązanie publiczne, tzn. produkty wieprzowe własnej marki (świeże lub świeże i mrożone) będą pochodzić wyłącznie z systemów zapewniających grupowy chów loch przez pierwsze 4 tygodnie ciąży. Lochy w okresie laktacji nadal trzymane są w klatkach;
• 100% system wolnostanowiskowy = 5 punktów: istnieje pełne pięcioletnie zobowiązanie publiczne: produkty wieprzowe własnej marki (świeże lub świeże i mrożone) będą pozyskiwane wyłącznie z systemów bezklatkowych dla loch: lochy będą przez całą ciążę trzymane w grupach i trzymane w systemach porodowych wolnostanowiskowych w okresie laktacji.

Wzbogacenie i ściółka

• Nie = 0 punktów: nie ma informacji publicznej, czy lochy otrzymują materiały do manipulacji, materiały do budowy gniazd i odpowiednią ściółkę na podłodze;
• Częściowe = 3 punkty: dostępne są publiczne informacje na temat materiałów do manipulacji i ściółki dla loch, ale nie wszystkie aspekty są jasne i/lub opisane;
• Kompletne = 5 punktów: dostępna jest informacja publiczna, że lochy otrzymują odpowiednie, jadalne materiały nadające się do manipulacji/rycia, materiały do budowy gniazd przed porodem i odpowiednią ściółkę.

Deklaracja wyższego dobrostanu tuczników

• Nie ma = 0 punktów: firma nie posiada publicznej deklaracji o wdrożeniu polityki obejmującej wyższy dobrostan tuczników w produktach marki własnej (wycofanie kastracji chirurgicznej, przycinania zębów, obcinania ogonów, zapewnienia materiałów wzbogacających środowisko);
• Tak = 5 punktów: firma posiada publiczną deklarację o wdrożeniu polityki obejmującej wyższy dobrostan tuczników w produktach marki własnej (wycofanie kastracji chirurgicznej, przycinania zębów, obcinania ogonów, zapewnienia materiałów wzbogacających środowisko).

% mięsa – tuczniki kastracja immunologiczna

To kryterium odnosi się do udziału wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych (lub sprzedawanych*) z systemów, gdzie wdrożono kastrację immunologiczną zamiast chirurgicznej, do całości wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych w łańcuchu dostaw (lub sprzedawanych*).

• <1%: 0 punktów
• 1-5%: 1 punkt
• 5-15%: 2 punkty
• 15-25%: 3 punkty
• 25-50%: 4 punkty
• >50%: 5 punktów

% mięsa – tuczniki bez przycinania lub piłowania zębów

To kryterium odnosi się do udziału wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych (lub sprzedawanych*) z systemów, gdzie wycofano przycinanie lub piłowanie zębów prosiąt, do całości wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych w łańcuchu dostaw (lub sprzedawanych*).

• <1%: 0 punktów
• 1-5%: 1 punkt
• 5-15%: 2 punkty
• 15-25%: 3 punkty
• 25-50%: 4 punkty
• >50%: 5 punktów

% mięsa – tuczniki bez rutynowego obcinania ogonów

To kryterium odnosi się do udziału wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych (lub sprzedawanych*) z systemów, gdzie wycofano obcinanie ogonów prosiąt, do całości wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych w łańcuchu dostaw (lub sprzedawanych*).

• <1%: 0 punktów
• 1-5%: 1 punkt
• 5-15%: 2 punkty
• 15-25%: 3 punkty
• 25-50%: 4 punkty
• >50%: 5 punktów

% mięsa – tuczniki ze ściółką i wzbogaceniem

To kryterium odnosi się do udziału wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych (lub sprzedawanych*) z systemów, gdzie wdrożono materiały do manipulacji i ściółkę, do całości wolumenu produktów marki własnej pozyskiwanych w łańcuchu dostaw (lub sprzedawanych*).

• <1%: 0 punktów
• 1-5%: 1 punkt
• 5-15%: 2 punkty
• 15-25%: 3 punkty
• 25-50%: 4 punkty
• >50%: 5 punktów